Dernek Kurma Şartları, Dernek Nasıl Kurulur?

Dernek Kurma Şartları, Dernek Nasıl Kurulur? Dernek kurmak için ne gerekli, Dernek üyeleri para kazanır mı, Dernek kurmak için en az kaç kişi gerekiyor, Dernek kurmak için izin alınır mı ve neredenizin alınır, Dernek kurma maliyeti nedir gibi sorularınıza yanıtlar verdiğimiz içeriğimizle sizlerleyiz.

Dernek Nasıl Kurulur?

TMK m.56’ya göre dernek, en az yedi gerçek ve tüzel kişinin gelir elde etmek dışında belirli ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmeleri ile oluşan tüzel kişilerdir. Aynı zamanda, doğal olarak, amacın hukuka ve ahlaka aykırı olmaması gerekmektedir.

TMK m.56’daki tanımdan da anlaşılacağı üzere dernekler kişi topluluğu olup belirli ve ortak bir amaç çevresinde bir araya gelmiş kişiler söz konusu bu amaç doğrultusunda dernek çatısı altında çalışmalar yürütmektedirler.

Kimler Dernek Kurabilir?

Dernek kurmak kural olarak gerçek ve tüzel kişilere tanınan bir hak olmakla birlikte herkesin dernek kurulabilmesi beklenemeyecektir. Bu yüzden kimlerin dernek kurabileceği de ayrıca düzenlenmiştir. TMK m.57/2’ye göre “Dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekir.” Bu şart hem gerçek hem de tüzel kişiler bakımından aranır. Başka bir şart olarak TMK m.93 gösterilebilir. TMK .93’e göre Türkiye’de yerleşme hakkına sahip olan yabancı gerçek kişiler de dernek kurma hakkına sahiptir. 

Burada ayrıca belirtmek gerekir ki; silahlı kuvvetler ve kolluk mensuplarıyla, kendi kanunlarıyla sınırlanmış kamu görevlileri dernek kurucusu olamayacaklardır.

Dernek kaç Kişi ile Kurulur?

TMK madde 56’ ya göre dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

TMK madde 56’ daki tanımdan da anlaşıldığı üzere dernekler gerçek veya tüzel olmak üzere en az yedi kişi ile kurulabilir. 

DERNEK KURMA ŞARTLARI

T.C. Anayasası madde 33’e göre “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.” T.C. Anayasası madde 33’te tanınan bu haktan dolayı asgari şartların karşılanmasıyla, herkes dernek kurma hakkına hakkına haizdir. Dernek kurma şartları şöyledir;

1. TMK madde 56’ ya göre dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.
2. TMK m.57/2’ye göre dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir.
3. Her derneğin bir tüzüğü bulunmalıdır. Dernek tüzüğünde, derneği amacı, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun gösterilmesi zorunludur.  
4. TMK m.59/1’e göre “Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.” 
5. Dernekler yazılı bildirim yapılmasından itibaren 6 ay içerisinde genel kurul toplantısı yapılması zorunludur.
6.  TMK madde 87’ye göre derneklerin ilk genel kurul toplantısı kanunda öngörülen sürede yapılmazsa ve zorunlu organları oluşturulmazsa, dernek kendiliğinden sona erer. 

Dernek Kurmal İçin Nereye Başvurulur?

TMK m.59/1’e göre “Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.” Bu anlamda derneklerin kuruluş sistemine öğretide bildirim sistemi denilmektedir. İllerde en büyük mülki amir vali iken, ilçelerde en büyük mülki amir kaymakamdır. İşbu sebepten dolayı dernek tüzüğünün hazırlandıktan sonra illerde valiliklere ve ilçelerde ise kaymakamlıklara verilmesi gerekmektedir.

Yardım Derneği Nasıl Kurulur?

TMK madde 58’e göre  “Her derneğin bir tüzüğü bulunur. Dernek tüzüğünde derneğin adı, amacı, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun gösterilmesi zorunludur.” İşbu sebepten dolayı dernekler tüzüklerinde kuruluş amacını göstermek zorundadır. Yardım amacıyla kurulmak istenen dernekler de dernek kurmanın asgari şartlarını yerine getirmelidir. Dernek kurmanın asgari şartları şöyledir;

      TMK madde 56’ ya göre dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.

      TMK m.57/2’ye göre dernek kurucularının fiil ehliyetine sahip olması gerekmektedir.

       Her derneğin bir tüzüğü bulunmalıdır. Dernek tüzüğünde, derneği amacı, gelir kaynakları, üyelik koşulları, organları ve örgütü ile geçici yönetim kurulunun gösterilmesi zorunludur.  

       TMK m.59/1’e göre “Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.” Dernekler yazılı bildirim yapılmasından itibaren 6 ay içerisinde genel kurul toplantısı yapılması zorunludur. TMK madde 87’ye göre derneklerin ilk genel kurul toplantısı kanunda öngörülen sürede yapılmazsa ve zorunlu organları oluşturulmazsa, dernek kendiliğinden sona erer   

DERNEK KURMAK İÇİN NE KADAR PARA GEREKLİ

Dernek kurma, üye olma ve çıkma hakkı, T.C. Anayasası ile herkese tanınmış haktır.  İşbu tanınan hak gereği, kanundaki asgari şartların karşılanmasıyla başkaca hiçbir işlem gerek olmadan dernek kurulmuş olacaktır. Türk Medeni Kanununda dernek kurmak için gerekli asgari bir sermaye ve maliyet şartı yoktur. Yukarıda da sayılan usuller doğrultusunda mülki amire yapılan başvuru için bir harç gideri de yoktur ancak bir takım kırtasiye giderleri elbette ki söz konusu olacaktır. Bu kırtasiye masraflarının yanında birtakım fiziksel masraflar da olabilecektir.

DERNEK BAŞKANI OLMA ŞARTLARI

TMK madde 56’ ya göre dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır. TMK m.59/1’e göre “Dernekler, kuruluş bildirimini, dernek tüzüğünü ve gerekli belgeleri yerleşim yerinin bulunduğu yerin en büyük mülkî amirine verdikleri anda tüzel kişilik kazanırlar.” TMK madde 62’ye göre yazılı bildirimin yapılmasından itibaren 6 ay içinde ilk genel kurulun toplanması ve organların seçilmesi zorunludur. Dernek başkanı, genel kurul tarafından seçilir. Dernek başkanı olma koşulları her derneğin kendi tüzüğünde belirlenir. Dernek başkanı olmanın ayrıca ayrıca asgari koşulları vardır. Buna göre dernek başkanlarının fiil ehliyetine sahip olmaları gerekir. 

BİR KİŞİ KAÇ DERNEĞE ÜYE OLABİLİR?

T.C. Anayasası madde 33’e göre “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.” Derneğe üye olma hakkı T.C. Anayasası ile herkese tanınmış bir haktır. TMK madde 64’e göre “ Fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi ile tüzel kişiler, derneklere üye olma hakkına sahiptir.Yazılı olarak yapılacak üyelik başvurusu, dernek yönetim kurulunca en çok otuz gün içinde karara bağlanır ve sonuç yazıyla başvuru sahibine bildirilir. Başvurusu kabul edilen üye, bu amaçla tutulacak deftere kaydedilir. İşbu maddeden anlaşıldığı üzere asgari şartları karşıladığı sürece herkes derneklere üye olma hakkına haizdir. 

DERNEK KURMAK İÇİN İZİN ALINIR MI?

T.C. Anayasası madde 33’e göre “Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir.” Dernek kurma ve bunlara üye olma hakkı, T.C. Anayasası ile herkese tanınmış bir haktır. İşbu tanınan hak gereği dernekler, önceden izin almaksızın kurulacağı yerdeki en büyük mülki amire yapılacak bildirim ile tüzel kişiliğini kazanır. Sonuç olarak dernekler bildirim ile kurulur. Öğretide derneklerin kuruluş sistemine bildirim sistemi denilmektedir. 

Derneğin Kuruluşu

Bu kuruluş T.C. Anayasası madde 33’te düzenlenmiştir. Buna göre, Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çıkma hürriyetine sahiptir. İşbu tanınan hak gereği, kanundaki asgari şartların karşılanmasıyla başkaca hiçbir işlem gerek olmadan dernek kurulmuş olacaktır. Ancak Türk Medeni Kanunu madde 59’a göre; derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için kuruluş bildirisi, dernek tüzüğü ve gerekli belgelerin illerde valiliğe, ilçelerde kaymakamlığa verilmesi gerekmektedir. Bu anlamda derneklerin kuruluş sistemine öğretide bildirim sistemi denilmektedir.

Dernek tüzüğünün hazırlandıktan sonra illerde valiliklere ve ilçelerde ise kaymakamlıklara verilmesi gerekmektedir. İnceleme neticesinde derneğin amacının yasak amaç taşıdığı veya amacın hukukun ve kanunların emredici hükümlerine, ahlaka aykırı olduğunun tespiti halinde Cumhuriyet Savcılığına bildirilecektir.

Eksiklik durumu bu sayılanlarla sınırlı değildir. Bu sayılmış olanlar dışında bir hukuka aykırılık ya da eksikliğin tespiti halinde bu eksikliğin giderilmesi için derneğe bir yazı tebliğ edilir ve tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde eksikliğin ya da aykırılığın giderilmesi dernekten istenecektir. Derneğe verilen bu süre içerisinde aykırılık ya da eksiklik giderilmezse Cumhuriyet Savcılığı derneğin feshi için mahkemeye başvuracaktır.

Eğer derneğin kuruluşundaki her şey usule ve esasa uygunsa veya eksiklikler daha sonradan düzeltilmişse durum derneğe derhal bildirilir. Bu bildirimin ardından dernek, İç İşleri Bakanlığınca tutulan dernekler kütüğüne kaydedilir. Bunun üzerine; dernek, en büyük mülki idare amirin kendisine yapacağı bildirimden itibaren 6 ay içerisinde genel kurul toplantısını yapmak zorundadır. Bu toplantıda derneğin zorunlu organları kurulacaktır.

Sözü geçen zorunlu organlar ise; Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Genel kuruldur. Dernek ise bu zorunlu organlarına sahip olmakla beraber fiil ehliyeti kazanırlar.

Dernek Tüzüğü 

Dernek Tüzüğü Türk Medeni Kanunu madde 58’de düzenlenmiştir. Yukarıda belirtildiği üzerine; dernek tüzüğü derneğin tüzel kişilik kazanabilmesi için zorunlu bir unsurdur. Dernek Tüzüğü, kanunun emredici hükümlerine aykırı olmayacak şekilde dernek kurucuları tarafından hazırlanan ve derneğin ana statüsü niteliğinde olan, derneğin örgütlenmesi ve işleyişini düzenleyen kurallar bütünüdür. Dolayısıyla Türk Medeni Kanunu’nun 58/1 maddesine göre, her derneğin bir tüzüğü bulunmak zorundadır.

Yine Türk Medeni Kanunu madde 58’de ve Dernekler Kanunu madde 4’te dernek tüzüğünün içeriği düzenlenmiştir. Buna göre, dernek tüzüğünde derneğin adı, derneğin amacı ve söz konusu amacı gerçekleştirmek için yürütülecek olan faaliyetler, geçici yönetim kurulu, üye olma ve üyelikten çıkarılma şartları, genel kurulun toplanma yeri ve zamanı ile görevleri, yetkilileri, oy kullanma ve karar alma usulleri, yönetim ve denetim kurullarının görevleri ve seçim usulü gibi pek çok hükmün detaylıca gösterilmesi gerekir.

Dernek Üyeliği

Dernekler en az 7 tüzel veya gerçek kişi ile kurulması şartından anlaşıldığı üzere bir derneğin en az 7 üyesinin bulunması gerekmektedir. Ancak belirtmek gerekir ki bu 7 kişi olma durumu bir üst sınır değildir. Derneklerin üye sayısı için bir üst sınır öngörülmemiştir.

Başlangıçtaki dernek kurucuları, dernekte kurucu üye sıfatını alırlar. Buradan derneğe sonradan üye olmanın mümkün olmadığı anlamı çıkmamalıdır. Derneğe sonradan üye olmak da mümkündür. Kurucu üyelerle sonradan üye olanların üyelikleri arasında bir fark esasen yoktur. Dernek üyeliği bakımından kanun koyucu, “onursal üye” denilen bir kavram getirmiştir. Onursal Üyeler bazı bakımlardan diğer üyelerden ayrılır. Örneğin, Türk Medeni Kanunu madde 69/2’ye göre “Onursal üyelerin oy hakkı yoktur.” Yine aynı kanunun 70.maddesinin ikinci fıkrasında belirtildiği gibi “Onursal üyeler ödenti vermek zorunda değildir.” Ayrıca onursal üyeler genel kurul toplantılarına katılıp görüş bildirebilmekle beraber onursal üyeler oy hakkına sahip değildir.

Üyeliğin Kazanılması

Dernek Üyeliğinin kazanabilmesi için, üye olmak isteyenin tek taraflı irade beyanı yeterli değildir. Karşı tarafın, yani dernek tüzel kişiliğinin de irade beyanı gerekir. Türk Medeni Kanunu madde 64/2’ye göre derneğe üye olmak için yapılan yazılı başvuru, yönetim kurulunca en geç 30 gün içinde karara bağlanarak sonucun yazılı olarak karşı tarafa bildirilmesi gerekir. Dernek yönetim kurulu böyle bir bildirimde bulunmak yerine cevap vermeyerek susarsa, üyelik başvurusu zımnen reddedilmiş sayılacaktır.

Dernek, üyelik koşullarını karşılayan ve başvuruda bulunan herkesi üyeliğe kabul etmek zorunda değildir. Derneğe üye olmak ya da üyelikten çıkmak kişiye sıkı sıkıya bağlı bir haktır dolayısıyla temsilci vasıtası ile kullanılması mümkün değildir.

Üyeliğin Sona Ermesi 

Dernek Üyeliği üç şekilde sona erer. Bunlar; kendiliğinden sona erme, çıkma ve çıkarılmadır.

1. Kendiliğinden: Üyelik İçin kanunda veya dernek tüzüğünde aranılan nitelikleri sonradan kaybedenlerin dernek üyeliği kendiliğinden sona erer.

Örneğin; üyenin ölümü, fiil ehliyetini kaybetmesi, öğrenci derneğine üye olan bir öğrencinin öğrencilik statüsünün herhangi bir şekilde sona ermesi halinde dernek üyeliği de kendiliğinden sona erecektir. Aynı zamanda, üyelik bozucu şarta veyahut süreye bağlanmış ise üyelik sürenin dolması veya şartın gerçekleşmesi durumunda dernek üyeliği kendiliğinden sona erer.

2. Çıkma ile: Dernek üyesi kişi istifa ederse üyeliği sona erecektir. Her üye herhangi bir neden göstermeden, yazılı olarak bildirmek şartı ile istediği an dernek üyeliğinden istifa edebilecektir.
3. Çıkarılma ile: Çıkarılma, dernek tüzel kişiliği tarafından tek taraflı irade beyanı ile kullanılan bir haktır. Bu hak, dernek yetkili organı tarafından alınan bir çıkarma kararı ile üyeye tebliğ edilir.

Dernek tüzüğünde çıkarılma sebepleri varsa hiçbir dernek üyesi bu sebeplerin haksız olduğunu öne sürerek karara itiraz edemeyecektir. Tüzükte çıkarılma sebepleri belirlenmemişse dernek üyeleri ancak haklı sebeplerin varlığı halinde çıkarılabilecektir. Çıkarma kararına itiraz eden üye, çıkarma kararını öğrendiği tarihten itibaren bir ay içinde ve her halükarda karar tarihinden itibaren üç ay içerisinde mahkemeye başvurmalıdır. (Türk Medeni Kanunu 83/1)

Dernek Üyeliğinin Getirdiği Haklar ve Yükümlülükler

Dernek üyeleri, üyesi bulunduğu derneğin faaliyetlerine katılma haklarına sahiptir. Bu kapsamda üyeler genel kurul toplantılarına katılma, genel kurul gündemine madde koydurma, oy kullanma haklarına sahiptir.

Katılma hakları dışında derneğin üyeleri yararlanma ve korunma haklarına da sahiptir. Örnek vermek gerekirse üye, derneğin işletmekte olduğu tesislerden faydalanma hakkına sahiptir.

Pratikte yükümlülüklerden en önemlisi dernek üyelerinin aidat ödeme yükümlülüğüdür. İşbu dernek aidatı, parasal karşılığı olan bir edimdir. Pratikte aidat olarak bir miktar paranın belirlenir. Yine dernek üyeleri, aidat ödemenin dışında dernek düzenine uyma, derneğin amacının gerçekleştirilmesine sadakat gösterme gibi yükümlülükler altına girmektedirler.

Derneğin Organları

Dernek bir tüzel kişi olduğundan dernek tüzel kişisinin fiil ehliyetini kullanması derneğin organlarının vasıtasıyla olacaktır. Bununla beraber derneğin zorunlu organları genel kurul, yönetim kurulu ve denetleme kuruludur. Ancak belirtilmelidir ki bu zorunlu organların dışında farklı organların da kurulması mümkündür. Örneğin, disiplin kurulu, danışma kurulu, araştırma kurulu gibi farklı seçimlik organlar da oluşturulabilecektir.

Ayrıca burada belirtmek gerekir ki şayet zorunlu organlar geçici olarak kaybedilmiş ise Türk Medeni Kanunu madde 427 gereği dernek tüzel kişiliğine bir yönetim kayyımı atanır. Bu sırada zorunlu organların tekrar oluşturulması beklenir. Eğer zorunlu organların kaybı sürekli nitelikte olursa dernek bakımından tüzel kişinin sona ermesi gündeme gelecektir.

Genel Kurul:

Türk Medeni Kanunu madde 73’e göre genel kurul derneğin en yetkili karar organı olup, derneğe kayıtlı üyelerin tümünden oluşur.

Toplanması ve Kararları

Genel kurul kararları kural olarak genel kurul toplantıları ile alınır. Yönetim kurulu, genel kurulu toplantıya çağırırken en az on beş gün önceden bildirimde bulunmalıdır. Bu bildirimde toplantı gündemini, toplantı gününü, toplantının verini ve saatini üyelere bildirilir. 

Söz konusu toplantılar olağan toplantılar olağan veya olağanüstü şekilde yapılabilecektir. Olağan genel kurul toplantısı, dernek tüzüğünde belirtilen zaman aralıklarında ve yönetim kurulunun çağrısı üzerine yapılan toplantılardır. Dernek tüzüğünde olağan toplantılar için belirlenen zaman aralığı, en geç üç yılda toplantının yapılması şeklindedir.

Türk Medeni Kanunu madde 81’e göre, genel kurulun toplanabilmesi için üyelerin belirli bir kısmının toplantıya katılması gerekmektedir. Bu sayıya toplantı yeter sayısı denir. Kural olarak toplantı yeter sayısı, derneğe kayıtlı üyelerin salt çoğunluğundan oluşur. Yani kayıtlı üyelerin yarısından bir fazlası toplantı yeter sayısını sağlamak için yeterli olacaktır. 

Burada ayrıca belirtmek gerekir ki tüzük değişikliği veya fesih için aranan çoğunluk salt çoğunluk değildir. Tüzük değişikliği veya fesih için toplantı yeter sayısı tüm üyelerin 2/3’üdür ve bu iki durum için karar yeter sayısı ise toplantıya katılarının 2/3’üdür.

Derneklerde oy kullanma hakkı, temsil yasağına tabidir. Bir başka deyişle üyenin oyunu bizzat kullanması gerekmektedir. Eğer üye bir tüzel kişi ise tüzel kişiyi temsile yetkili bir kişi tarafından oy hakkı kullanılır. Her dernek üyesinin oy hakkı eşittir, bu eşitliği bozar nitelikte her türlü düzenleme geçersiz olacaktır.

Yine burada tekrar belirtmek gerekirse; genel kurul da onursal üyelerin oy kullanma hakkı bulunmamaktadır. Genel kurul da oy kullanma hakkı ancak derneğin asil üyelerine tanınmıştır.

Oy kullanma ile ilgili bir başka detay ise dernekte oy kullanma durumunda hısımlık ilişkisidir. Bir başka deyişle, hiçbir dernek üyesi, dernek ile kendisi, eşi, üst soyu ve altsoyu arasındaki bir hukuki işlem veya uyuşmazlık konusunda alınması gereken kararlarda oy kullanamaz.

Genel Kurulun Görevleri

Genel kurul, üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı verir. Genel kurul dernek organlarını seçer ve derneğin diğer bir organına verilmemiş olan işleri görür. Genel kurul, derneğin diğer organlarını denetler ve onları haklı sebeplerle her zaman görevden alabilir.

Genel Kurul Kararlarına İtiraz Hakkı

Genel kurul kararlarına karşı dernek üyelerinin itiraz hakkı bulunmaktadır. Toplantıda bulunan üyelerin karara itiraz edebilmesi için kanuna veya tüzüğe aykırı olarak alınan genel kurul kararına katılmamış olması gerekir. Onlar bakımından itiraz hakkı karar tarihinden ibaren bir ay içinde kullanılmalıdır.

Toplantıda hazır bulunmayan üyeler ise kararı öğrendiklerinden itibaren bir ay içerisinde ve her halde karar tarihinden itibaren üç ay içinde itiraz haklarını kullanmalıdırlar. Verilen bu süreler hak düşürücü sebeplerdir.

İtiraz hakkı, mahkemeye kararın iptali talebi ile yapılacak bir başvuru ile kullanılır. Şayet itiraz edilecek karar genel kurul kararı değil de başka bir organın kararı olursa mahkemeye başvurmadan önce dernek içi başvuru yolları ve haklarının tümünün tüketilmesi gerekmektedir.

Yönetim Kurulu

Yönetim kurulunu oluşturan üyeler genel kurul tarafından seçilir.  Yönetim kurulu derneği idare etmek, genel kurul kararlarını uygulamak ve derneği temsil etmekle görevli organdır. Türk Medeni Kanunu madde 84/1’e göre yönetim kurulunda asgari olarak beş asıl ve beş yedek üye bulunur ancak bu sayılar dernek tüzüğü ile artırılabilecektir.

Yönetim kurulu temsil yetkisini üyelerden birine ya da bir üçüncü kişiye bırakabilir.

Denetim Kurulu

Denetleme görevini, dernek tüzüğünde belirtilen esas ve usullere göre denetleme kurulu yapar. Denetim kurulu, denetleme sonuçlarını bir raporla yönetim kuruluna ve genel kurula sunar. Denetim kurulunu oluşturacak üyeler de yine genel kurul tarafından seçilir. Türk Medeni Kanunu madde 86’ya göre denetim kurulunda en az üç asil ve üç yedek üye bulunmalıdır.

Özel Dernek Türleri 

Dernekler çeşitli bakımlardan özel türlere ayrılarak incelenecektir. Bu anlamda dernek türleri;

– Kamu yararına çalışan dernekler, 

– Federasyonlar ve Konfederasyonlar,

– Çocuk dernekleri şeklinde türlere ayrılabilir.

Kamu Yararına Çalışan Dernekler

Dernekler Kanunu madde 27 “Kamu Yararına Çalışan Dernekler” başlığı altında getirdiği düzenleme ile bazı dernekler diğerlerinden ayrılmıştır. İşbu maddenin ilk fıkrasına göre bir derneğin kamu yararına çalışan dernek sayılabilmesi için iki unsuru taşıması gerekmektedir. Bu iki unsur; en az bir yıldır faaliyette bulunmak ile derneğin amacı ve bu amacı gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararlı neticeler verecek nitelik ve ölçüde olmasıdır.

Ayrıca belirtilecek olursa, 02.07.2018 tarihli ve 703 sayılı KHK’nın 19. maddesi ile yapılan değişiklikle kamu yararına çalışan dernekler, Cumhurbaşkanı kararıyla tespit edilir.

Kamu yararına çalışacak dernekler bazı ayrıcalıklar verilmektedir. Bu dernekler emlak vergisi, damga vergisi, veraset ve intikal vergisi, katma değer vergisinden ayrı tutulmuştur. Bu ayrıcalıklarla beraber Türk Ticaret Kanunu madde 16/2 gereği, kamu yararına çalışan dernekler bir ticari işletme işletmeleri halinde dahi tacir sayılmazlar, dolayısıyla tacir olmanın getirdiği yükümlülükleri taşımazlar.

Yine Dernekler Kanunu 27. Maddesinin son fıkrası gereği kamu yararına çalışan derneklerin mallarına karşı suç isleyenler Devlet malına karşı suç işlemiş gibi cezalandırılır.

Bu ayrıcalıkların yanında kamu yararına çalışan dernekler en az iki yılda bir denetlenir. Bu denetlemeler neticesinde derneğin, kamu yararına çalışan dernek statüsünü kaybettiği tespit edilirse haklarında kamu yararıma çalışan derneklerden sayılma kararı kaldırılır. (Dernekler Kanunu m. 27/V)

Federasyon ve Konfederasyonlar

Türk Medeni Kanunu madde 96’ya göre kuruluş amaçları aynı olan en az beş derneğin bir araya gelmesi ile federasyon; kuruluş amaçları aynı olan en az üç federasyonun bir araya gelmesi ile konfederasyon kurulabilecektir. Hem federasyon hem de konfederasyon tüzel kişiliğe sahiptir. Bir başka deyişle bir konfederasyon minimum 15 derneği içinde barındırır.

Dernekler bağlı oldukları federasyonun; federasyonlar ise bağlı oldukları konfederasyonun genel kurulunda en az üçer üye ile temsil edilirler. Temsilci üyeler, ilgili derneklerin ve federasyonların genel kurullarınca seçileceklerdir.

Çocuk Dernekleri

On beş yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip küçükler; toplumsal, ruhsal, ahlaki, bedensel ve zihinsel yetenekleriyle spor, eğitim ve öğretim haklarını, sosyokültürel varlıklarını, aile yapısını ve özel yaşantılarını korumak ve geliştirmek amacıyla yasal temsilcilerinin yazılı izni ile çocuk dernekleri kurabilir veya işbu çocuklar kurulmuş çocuk derneklerine üye olabilirler.

On iki yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip çocuklar ise, kurulmuş olan çocuk derneklerine yasal temsilcilerinin izni ile üye olabilir. Ancak, on iki yaşını bitiren ayırt etme gücüne sahip çocuklar yönetim ve denetim kurulunda görev alamazlar.

Derneklerin Örgütlenmesi

Dernekler, gerekli görülen yerlerde genel kurul kararıyla şube açabilirler. Bu amaçla dernek yönetim kurulunca yetki verilen en az üç kişilik kurucular kurulu, şube açılacak yerin en büyük mülki amirine şube kuruluş bildirimini ve gerekli belgeleri verir. Her şubede derneğin zorunlu organları olan genel kurul ve yönetim kurulu ile denetim kurulu veya denetçi olması zorunludur.

Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçları gerçekleştirmek adına uluslararası faaliyette ve birliğinde bulunabilirler, yurt dışında şube açabilirler ve yurt dışında kurulmuş dernek veya kuruluşlara üye olarak katılabilirler. Burada vakıflardaki gibi mütekabiliyet şartı aranmamaktadır.

Yabancı bir derneğin Türkiye’de faaliyette bulunabilmesi için Dışişleri Bakanlığının olumlu görüşü ve İçişleri Bakanlığının izninin alınması gerekmektedir. Bu konuda, daha önce mevcut olan karşılıklılık esası bir Türk derneğinin yurt dışında faaliyette bulunabilmesi için ise herhangi bir izin koşulu aranmadığı gibi mütekabiliyet esası da aranmamaktadır.

Yardım ve İş Birliği

Dernekler, tüzüklerinde gösterilen amaçlar gerçekleştirmek için benzer amaçlı derneklerden, siyasi partilerden, işçi ve işveren sendikalarından ve mesleki kuruluşlardan maddi yardım alabilirler. FAKAT; Anayasa Mahkemesinin 2007’de verdiği bir karar ile derneklerin adı geçen kurumlara yardım etmesini siyasi partiler yönünden iptal edilmiştir. Bir başka deyişle bu karardan sonra dernekler siyasi partilere yardım edememektedirler. 

Derneğin Sona Ermesi  

Derneğin sona ermesi nedenleri esas olarak 3 ana başlık altında toplanabilmektedir. Bunlar, kendiliğinden sona erme, mahkeme kararı ile sona erme ve derneğin kendi kendini feshetmesidir.

Kendiliğinden Sona Erme

Birtakım şartların gerçekleşmesi ile derneğin tüzel kişiliği yasa gereği kendiliğinden sona erecektir.  Kendiliğinden sona erme hallerinde şartın gerçekleşmesi halinde başkaca bir işleme ya da karara gerek olmaksızın dernek tüzel kişiliği sona erecektir. Türk Medeni Kanunu madde 87’de kendiliğinden sona erme sebepleri gösterilmiştir. Buna göre,

—Amacın gerçekleşmesi, gerçekleşmesinin olanaksız hale gelmesi veya sürenin sona ermesi,

—İlk genel kurul toplantısının kanunda öngörülen sürede yapılmamış ve zorunlu organların oluşturulmamış olması,

—Borç ödemede acze düşülmesi

—Tüzüğe göre yönetim kurulunun oluşturulmasının olanaksız hâle gelmesi.

—Olağan genel kurul toplantısının iki defa üst üste yapılamaması; 

hallerinde dernek kendiliğinden sona erer.  Kendiliğinden sona erme halinde dava açmak gerekmeyecek olup dernek zaten kendiliğinden sona erecektir. Ancak bu konuda sulh mahkemesinde dava açılıp tespit hükmü içeren ilam istenebilir. 

Mahkeme Kararı ile Sona Erme:

Derneğin amacı kanuna veya ahlaka aykırı bir hal alırsa; Cumhuriyet savcısının veya ilgilinin talebi ile Asliye Hukuk Mahkemesi, dernek hakkında fesih kararı verir. Davanın görülmesi esnasında mahkeme derneği faaliyetten men veya dernek mallarına tedbir koyma gibi gerekli bütün tedbirleri alacaktır.

Derneğin Kendi Kendini Feshetmesi

Derneğin kendi kendini feshetmesi genel kurul kararıyla sona erme olarak da adlandırılabilir. Bir başka deyişle dernek genel kurulu, her zaman derneğin feshine karar verebilecektir. Bu fesih yetkisi emredici olarak yalnızca genel kurula aittir. Fesih kararı verilebilmesi için toplantı yeter sayısı üye sayısının 2/3’üdür. Yine fesih kararının alınabilmesi için karar yeter sayısı için toplantıya katılanların 2/3’ünün olumlu oyu gerekmektedir.

Derneğin Tasfiyesi

Sona eren dernek tasfiye edilir. Genel kurul kararı ile feshedilen veya kendiliğinden sona eren derneğin mal varlığı ve haklarının tasfiyesi, tüzüğünde gösterilen esaslara göre yapılır. Tüzükte tasfiyenin ne şekilde yapılacağının dernek genel kurul kararına bırakıldığı durumlarda, genel kurul tarafından bir karar alınmamış veya genel kurul toplanmamışsa ya da derneğin feshine mahkeme karar vermişse, derneğin bütün malvarlığı ve tüm diğer hakları yine mahkeme kararıyla derneğin amacına en yakın ve kapatıldığı tarihte en fazla üyeye sahip derneğe devredilecektir.

Dernek Kurma Maliyeti Ne Kadardır?

Derneklerde vakıflarda olduğu gibi bir asgari sermaye söz konusu değildir. Yine derneklerde esas olarak dernek kurmanın bir maliyeti bulunmamaktadır. Yukarıda da sayılan usuller doğrultusunda mülki amire yapılan başvuru için bir harç gideri de yoktur ancak bir takım kırtasiye giderleri elbette ki söz konusu olacaktır. Bu kırtasiye masraflarının yanında birtakım fiziksel masraflar da olabilecektir. Bu masraflardan bahsedilecek olursa;

Dernek Merkezi Maliyeti; Dernek kurmak için gerek adres gösterilmesi gerekse toplantı gibi faaliyetlerin yapılması için bir bağımsız bir yere ihtiyaç duyulmaktadır ancak kişilerin kendi yerleri de olabileceğinden ya da derneğin nerede kurulacağı bilinmediğinden bu masraf için bir bedel belirtmek mümkün değildir.

Kuruluş Evrakları Maliyeti; dernek kuruluş evrakları giderleri 40-60 TL arasında değişebilmektedir.

Dernek Defterleri Maliyeti; söz konusu defterlere evrak kayıt defteri, işletme hesabı defteri, üye kayıt defteri, dernek karar defteri örnek gösterilebilir. İşbu defterler içinse kırtasiye ücreti 80- 500 TL arasında değişebilmektedir.

Makbuz (Alındı Belgesi) Maliyeti: Derneklerin bastırması gereken birtakım makbuzlar gerekmektedir. Bunlara dernek gelirleri alındı belgesi, ayni yardım teslim belgesi, gelir makbuzu, gider makbuzu örnek olarak gösterilebilir. İşbu makbuzlar için yaklaşık 450- 1000 TL arasında kırtasiye masrafı oluşabilecektir.

Burada ayrıca ve tekrar belirtmek gerekir ki dernek kurulduğu esnada Valilik veya kaymakamlık gibi bir kamu kurumları hiçbir şekilde dernekten ücret talep edemeyeceklerdir. 

Görüldüğü gibi dernek kurmanın maliyeti yalnızca temin gereken kırtasiye masraflarıdır.