İrtikap Nedir? İrtikap Suçu Nedir? TCK 250

İrtikap – TCK 250 – Türk Ceza Kanunu’nun ‘Kamu İdaresinin Güvenilirliğine ve İşleyişine Karşı Suçlar’ başlığı altındaki 250. maddede düzenlenmiştir. İrtikap, TCK’nın 250’nci maddesinde de belirtildiği üzere kamu görevlisinin görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kendisine ya da bir başkasına yarar sağlanması veya böyle bir vaatte bulunmasıdır.

İrtikap Nedir?

Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar etmeye irtikap denir.

İrtikap etmek ne demek sorusunun cevabı şu şekildedir: Kamu gücü kullanma yetkisi bulunan bir kişinin kamu gücünü kullanarak kendi menfaatine olacak şekilde karşıdaki kişiyi zorda bırakarak iş ve eylemlerde bulunmasıdır.

İrtikap Ne Demek?

Madde 250;

1. (Değişik: 2/7/2012-6352/86 md.) Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Kamu görevlisinin haksız tutum ve davranışları karşısında, kişinin haklı bir işinin gereği gibi, hiç veya en azından vaktinde görülmeyeceği endişesiyle, kendisini mecbur hissederek, kamu görevlisine veya yönlendireceği kişiye menfaat temin etmiş olması halinde, icbarın varlığı kabul edilir.
2. Görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna eden kamu görevlisi, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
3. İkinci fıkrada tanımlanan suçun kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.
4. (Ek: 2/7/2012-6352/86 md.) İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

İrtikap Suçu Cezası

Bu başlıkta, 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 250’nci maddesinde düzenlenen irtikap suçu özet olarak incelenmiştir. Bu maddenin birinci fıkrasında “icbar suretiyle irtikap” suçunu, ikinci fıkrasında “ikna suretiyle irtikap” suçunu, üçüncü fıkrasında “kişinin hatasından yararlanılarak işlenen irtikap” suçunu düzenlemiştir. Dördüncü fıkrada ise irtikap edilen menfaatin değerini veya mağdurun ekonomik durumunu indirim nedeni saymıştır.

İrtikap Suçu Özellikleri

SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ

İrtikap – TCK 250 kamu idaresinin güvenilirliğine karşı işlenen bir suçtur ve şikayete tabi değildir. Suç şüphesinden haberdar olan yetkili makamlar herhangi bir şikayete tabi olmaksızın gerekli soruşturma ve kovuşturma işlemlerini re’sen yapabilirler. Bu suçun dava zamanaşımı süresi 15 yıldır.

GÖZALTI HÜKÜMLERİ

Bu suçu işlediği veya işlenmesine iştirak ettiği konusunda şüphe bulunan şahıslar, 5271 sayılı CMK’nın m. 91’e göre gözaltına alınabilir. Bu maddenin ikinci fıkrasına göre gözaltına alma, bu tedbirin soruşturma yönünden zorunlu olmasına ve kişinin bir suçu işlediğini düşündürebilecek emarelerin varlığına bağlıdır.

TUTUKLAMA TEDBİRİ

Tutuklama hükümlerinin uygulanabilmesi için, şüphelinin irtikap suçunu işlediği yönünde kuvvetli suç şüphesinin ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 100’üncü maddesindeki koşulların bulunması gerekir.

UZLAŞMA KURUMU

5271 sayılı CMK’nın 253’üncü maddesi gereğince, bu suç uzlaşma kapsamında değildir, uzlaşma hükümleri uygulanmaz.

KORUNAN HUKUKİ DEĞER

Bu suçta korunmak istenen değer, hem kamu idaresine güvenilirliği ve saygınlığına ilişkindir hem de kamu görevlisinin görevi sebebiyle haksız menfaat elde etmesini engellemek ve bireylere zarar vermesini önlemektir.

İrtikap Suçu Unsurları

Maddi Unsur

Fail

Bu suçun faili kamu görevlisidir. Bu yönüyle özgü bir suçtur. Kamu görevlisi, TCK m.6/1-c’de kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişi, olarak tanımlanmıştır.

Mağdur

Bu suç çok mağdurlu bir suçtur. Suçun mağduru hem failin hizmette bulunduğu kamu idaresidir -çünkü kamu idaresinin güvenirliliğine ve işleyişine karşı bir suç – hem de bu kamu idaresi ile ilişki içinde olan kimsedir.

Suçun Konusu

Suçun hukuki konusu kamusal ve bireysel yarardır. Kamusal yarar, kamu idaresine karşı duyulan güveni ve toplum nazarındaki itibarını sarsmama amaçlıdır.

Manevi Unsur

Suç kast ile işlenebilir, kast genel kasttır. Suçun taksirli biçimi yoktur. TCK m.250’de düzenlenen irtikap suçu, seçimlik hareketli bir suçtur. İrtikap suçu, üç farklı şekilde işlenebilir; icbar suretiyle irtikap suçu, ikna suretiyle irtikap suçu, kişinin hatasından yararlanarak irtikap suçu. Bu suça zorunluluk hali dışında bir hukuka uygunluk sebebi uygulanmamaktadır.

İcbar Suretiyle İrtikap Suçu TCK 250/1

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre kamu görevlisi, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar ederse bu suç oluşmuş olur.İcbar, “zorlamak, zor kullanarak bir kimseyi bir işe sevk etmek” anlamına gelir. Bu suç ani bir suçtur. Genel olarak icrai hareketle işlenen bir suç olsa da ihmali hareket ile de işlenebilir.

İkna Suretiyle İrtikap Suçu TCK 250/2

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre kamu görevlisi, görevinin sağladığı güveni kötüye kullanmak suretiyle gerçekleştirdiği hileli davranışlarla, kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi ikna ederse bu suç oluşur. Bu suç ani bir suçtur. İcbar suretiyle irtikap suçundan farklı olarak sadece icra hareketi ile işlenebilir.

Kişinin Hatasından Yararlanarak İşlenen İrtikap Suçu TCK 250/3

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına göre kamu görevlisinin ikna suretiyle irtikap suçunu kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde bu suç işlenmiş olur. Bu suç icrai hareketle işlenebildiği gibi kamu görevlisinin görevi gereği kişinin hataya düşmemesi için uyarma görevi olduğu halde uyarmamış olması suçun ihmali hareket ile işlenmesine sebep olabilmektedir.

İrtikap Suçu Özel Görünüm Halleri

Suça Teşebbüs

Bu suç hakkında doktrinde hala görüş birliğine varılamamış olsa da Yargıtay’ın irtikap suçunda fiilin teşebbüs aşamasında kaldığını kabul eden kararları vardır.

Suça İştirak

Suça iştirak, 5237 sayılı TCK’nın 37’nci maddesinde “Faillik”, 38’inci maddesinde “Azmettirme”, 39’uncu maddesinde “Yardım etme” ve 40’ıncı maddesinde “Bağlılık kuralı” başlığı altında düzenlenmiştir.

Bu suç özgü bir suç olduğundan işlenişine iştirak eden kişiler eğer kamu görevlisi değil ise azmettiren veya yardım eden olarak sorumlu olurlar. Kamu görevlisi olup suça iştirak etmişse böyle bir ayrıma tabi olmadan fail olarak da sorumlu olabilir.

İçtima

TCK 250, görevi kötüye kullanma suçunun özel bir şekli olduğu için ayrıca bu suçtan dolayı ceza verilmeyecektir. Mülga 765 sayılı kanun aksine bu kanunda zincirleme suçun olabileceği öngörülmüştür. Failin bir suç işleme kararı doğrultusunda birden fazla kez, aynı kişiye karşı farklı zamanlarda işlemesi halince zincirleme suç hükümleri uygulama alanı bulur.

Tekerrür

Suçta tekerrür ve özel tehlikeli suçlular, 5237 sayılı TCK’nın 58’inci maddesinde düzenlenmiştir. Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi hâlinde, tekerrür hükümleri uygulanır. Bunun için cezanın infaz edilmiş olması gerekmez.

İrtikap Suçu Görevli ve Yetkili Mahkeme

GÖREVLİ MAHKEME

İcbar ve ikna suretiyle işlenen irtikap suçundan dolayı yargılama yapmakla görevli mahkeme Ağır Ceza Mahkemesi gerçekleştirecektir.

Mağdurun hatasından faydalanarak işlenen irtikap suçunda ise Asliye Ceza Mahkemeleri görevlidir.

YETKİLİ MAHKEME

İrtikap suçunda yetkili mahkeme suçun işlendiği yer mahkemesidir.

İRTİKAP SUÇUNUN CEZASI – İrtikap Suçu Kaç Yıl?

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 1’inci fıkrasına göre icbar suretiyle irtikapta, kamu görevlisini, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırmaktadır.

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre ikna suretiyle irtikapta, kamu görevlisini, üç yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılmaktadır.

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 3’üncü fıkrasına göre kişinin hatasından yararlanarak işlenmiş olması halinde, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur.

5237 sayılı TCK’nın 250’inci maddesinin 4’üncü fıkrasına göre irtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.

Kanunda irtikap suçu açısından etkin pişmanlık hükümleri uygulanmasına dair bir hüküm bulunmamaktadır. Bu sebeple TCK 250 – irtikap suçu işleyen fail açısından etkin pişmanlık sebepli cezadan indirime gidilemeyecektir.

İlginizi çekebilir: Memur Disiplin Soruşturması

Yukarıda detaylı olarak anlatılan TCK 250 maddesi olduk ciddi ithamları kendi içinde barındırmakta sanık hakkında bir ceza verilmesi halinde telefisi mümkün olmayan zararlar söz konusu olacaktır. Öyle ki kişi hem hürriyeti bağlayıcı bir hapis cezası alacak hem de işlemiş olduğu eylem nedeniyle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 125. ve devamı maddeleri gereğince devlet memurluğundan çıkarılacaktır.

İrtikap ve Rüşvet Farkı

• İrtikap suçunun faili yalnızca kamu görevlisi olacakken rüşvet suçunun faili herkes olabilir.
• İrtikap suçu tek taraflı bir suç iken rüşvet suçu ise çift taraflıdır. Rüşvet suçunda rüşvet alan da veren de cezalandırılırken irtikap suçunda ise yalnızca kamu görevlisi cezalandırılır. Kamu görevlisinin karşısındaki kişi mağdur konumundadır.
• İrtikap suçu kamu görevlisinin nüfuzunu kötüye kullanması sonucunda kendisine ya da başkasına menfaat sağlaması ile ortaya çıkarken rüşvet suçunda ise kamu görevlisinin görevini ifasıyla birlikte kendine fayda sağlaması ile suç ortaya çıkacak, görevini ifası dışındaki durumlarda ise yine irtikap söz konusu olacaktır.
• Rüşvet suçunda rüşveti alan da veren de eşit sayılırken ve her ikisi fail olarak konumlandırılırken; irtikap suçunda ise kendine menfaat sağlayan kamu gücü kullanan kamu görevlisi fail olarak konumlandırılırken suçtan zarar gören zorla menfaat sağlamak durumunda kalan kişi ise mağdur olarak konumlandırılır.

İrtikap, rüşvet ve zimmet suçu yüz kızartıcı suçlar olarak karşımıza çıkmaktadır.

İRTİKAP SUÇUNU HANGİ EYLEMLER OLUŞTURUR?

Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar etmeye irtikap denir. Türk Ceza Kanunun madde 250’ye göre “Görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanmak suretiyle kendisine veya başkasına yarar sağlanmasına veya bu yolda vaatte bulunulmasına bir kimseyi icbar eden kamu görevlisi, beş yıldan on yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.” Bu surette irtikap suçu, kamu görevlileri tarafından işlenebilen özgün suç niteliğinedir. İrtikap suçu seçimlik hareketli suç olup; icbar suretiyle, ikna suretiyle ve muhatabın hatasından yararlanmak suretiyle olmak üzere üç farklı şekilde işlenebilir;

–İcbar (zorlama) suretiyle irtikap suçu; kamu görevlisinin, kamu görevinin verdiği kamu gücü ve imkanlarını nedeniyle elde ettiği nüfuzu kötüye kullanarak mağdurun kendisine yarar sağlamaya mecbur bırakması suretiyle işlenmektedir.

-İkna suretiyle irtikap suçu; kamu görevlisinin hileli davranışlar sergileyerek mağdurun iradesinin etki altına alması suretiyle işlenmektedir. Söz konusu hileli davranışların suçun neticesini gerçekleştirmeye elverişli olması gerekmektedir. 

-Muhatabının hatasından yararlanarak işlenen irtikap suçu; kamu görevlisinin, mağdurun farkında olmadan yaptığı hatadan faydalanarak menfaat temin etmesi suretiyle işlenmektedir.

İRTİKAP SUÇUNDA ETKİN PİŞMANLIK MÜMKÜN MÜDÜR?   

Etkili pişmanlık, bireyin kendi özgür iradesiyle daha sonra suç işlediği eylemden pişmanlık duyması, suçun yarattığı olumsuz sonuçları düzeltmesi ve ceza adaletine olumlu katkılar sağlaması durumunda atıfet hükümlerinin uygulanmasını sağlayan bir ceza hukuku kavramıdır. Türk Ceza Kanunu’na göre irtikap suçunda etkin pişmanlık yolu ile ceza indirimim mümkün değildir. Ancak TCK m.250/4’e göre “İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.”   

İRTİKAP SUÇU ŞİKAYETE TABİ MİDİR?

İrtikap suçu, kamu idaresinin güvenilirliğine ve işleyişine karşı işlenen suçtur. İşbu sebepten dolayı irtikap suçunun soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete tabi değildir. İrtikap suçunun işlenmesinden haberdar olan yetkili makamlar herhangi bir şikâyete tabi olmaksızın soruşturma ve kovuşturma işlemlerini re’sen yapabilir.

İRTİKAP SUÇU UZLAŞTIRMAYA TABİİ MİDİR?

Ceza Muhakemesi Kanunu madde 253’te uzlaştırmaya tabi suçlar ayrıntılı olarak sayılmıştır. CMK m.253’ göre soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete tabi olan suçlar uzlaştırmaya tabidir. İrtikap suçu soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete tabi suç değildir. Sonuç olarak irtikap suçu için uzlaştırma hükümleri uygulanamaz.

İRTİKAP SUÇUNDA CEZAYI ARTIRAN NEDENLER

765 sayılı TCK 219/1. maddesinde “irtikap suçunu emir ve idare yetkisine sahip olanlar ile hakim ve savcılar işlerse verilecek ceza yarısı oranında artırılır.” Şeklinde irtikap suçunda cezayı arttırıcı neden düzenlemişti. Ancak 5237 sayılı yeni TCK’da irtikap suçu için cezayı ağırlaştırıcı neden düzenlenmemiştir. Detaylı bilgi almak için bize ulaşın

İRTİKAP SUÇUNDA CEZAYI AZALTAN NEDENLER

İrtikap suçunda TCK m.250/4’te cezayı hafifleten bir neden düzenlenmiştir. TCK m.250/4’e göre “İrtikap edilen menfaatin değeri ve mağdurun ekonomik durumu göz önünde bulundurularak, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarısına kadar indirilebilir.” Detaylı bilgi almak için bize ulaşın.

İRTİKAP SUÇUNDA VERİLEN CEZANIN ERTELENMESİ MÜMKÜN MÜDÜR?

Cezanın ertelenmesi mahkeme tarafından verilen cezanın, hükümlünün belli bir süre denetim altında tutularak cezaevi dışında infaz edilmesidir. TCK m.51’e göre “İşlediği suçtan dolayı iki yıl veya daha az süreyle hapis cezasına mahkûm edilen kişinin cezası ertelenebilir. Bu sürenin üst sınırı, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş olan kişiler bakımından üç yıldır. Ancak, erteleme kararının verilebilmesi için kişinin; 

         a) Daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı üç aydan fazla hapis cezasına mahkûm    edilmemiş olması, 

         b) Suçu işledikten sonra yargılama sürecinde gösterdiği pişmanlık dolayısıyla tekrar suç işlemeyeceği konusunda mahkemede bir kanaatin oluşması, gerekir.”

İcbar suretiyle irtikap suçunun cezasının alt sınırı 5 yıl olduğu için cezanın ertelenmesi mümkün değildir. Anca ikna suretiyle irtikap suçunda TCK m.250/4 çerçevesinde indirim yapılması halinde cezanın ertelenmesi kararı verilmesi mümkündür. Hatadan yararlanma suretiyle irtikap suçunda ise cezanın alt sırını 1 yıl olduğu için yine cezanın ertelenmesi kararı verilmesi mümkündür.

TSK PERSONEL KANUNUNA GÖRE İRTİKAP SUÇUNUN İŞLENMESİ SONUCU NE OLUR?

İrtikap suçu kamu görevlileri tarafından işlenebilen özgü suç niteliğindedir. TSK Personel kanunu Çeşitli Nedenlerle Silahlı Kuvvetlerden Ayrılacak Subaylar Hakkında Yapılacak İşlem başlıklı madde 50/1-d’ye göre “Aşağıda belirtilen suçlardan hükümlü olma nedeniyle ayırma: Ertelenmiş, seçenek yaptırımlara çevrilmiş, hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilmiş, affa uğramış olsalar bile, Devletin şahsiyetine karşı işlenen suçlarla, 1632 sayılı Askeri Ceza Kanununun 131 inci maddesinin birinci fıkrasının az vahim hali hariç basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas, iftira gibi yüz kızartıcı veya şeref ve haysiyet kırıcı nitelikteki suçlardan veya istimal ve istihlak kaçakçılığı hariç kaçakçılık, resmi ihale ve alım satımlara fesat karıştırma suçlarından hükümlü olan subaylar hakkında, hizmet sürelerine bakılmaksızın Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu hükümleri uygulanır.” İşbu maddeden dolayı silahlı kuvvetlerde yer alan subay ve astsubayların irtikap suçundan hükümlü olmaları halinde TSK’dan ayrılma kararı verilmektedir.

İRTİKAP SUÇU HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR