Zincir Market Çalışan Hakları Nelerdir?

Gelişen teknoloji, hızla artan sanayileşme ve ihtiyaçların artması ile birlikte tüketime ve üretime olan talep fazlalığı nedeniyle marketlerin birden çok şube ile hizmet sunması zorunlu hale gelmiştir. Zincir marketlerde çalışan işçiler diğer emsal işi yapan işçilere göre hem bedensel hem de psikolojik olarak daha çok yıpranmaktadır. Bu nedenle çeşitli hastalıklara ve uyku problemlerine yakalanma olasılığı olduğu gibi iş kazası geçirme ve mobbinge uğrama olasılığı da diğer işçilere göre daha fazladır.

Zincir Market çalışan hakları 

Zincir Market çalışanları da 4857 sayılı iş kanuna tabii olup, bu kanun kapsamında işçiye tanına haklardan yararlanır. 4857 sayılı iş kanunu kapsamında işçiye tanınan başlıca haklar;

• Yaptığı işin karşılığında ücret talep etme hakkı,
• Fazla mesai ücreti talep hakkı,
• Ara dinlenme hakkı,
• Hafta tatili hakkı,
• Yıllık izin hakkı,
• İş arama için izin hakkı,
• Haklı nedenlerle iş sözleşmesi feshetme hakkı,
• Şartları oluşmuşsa işe iade talep hakkı 

gibi haklara sahiptir.

Zincir Market Nedir?

Zincir marketler insan sirkülasyonun yoğun olduğu kar amaçlı kurulmuş işletmelerdir. 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun  3/m maddesine göre; Zincir mağaza: Benzer çeşitlilikteki tüketim mallarının hangi ad altında olursa olsun kısmen veya tamamen perakende satışının yapıldığı, aynı gerçek veya tüzel kişi sahipliğinde bir merkeze bağlı olarak faaliyet gösteren; içlerinden en az biri büyük mağaza niteliğini taşıyan en az beş şubeye sahip işletmeyi veya her biri dört yüz metrekarenin altında satış alanına sahip en az on şubesi bulunan işletmeyi, ifade eder. Söz konusu kanun maddesinde anlaşılacağı üzere Tek bir yönetim altında bulunan ve birden çok şubesi ile tüketim mallarına yönelik perakende satış noktalarına sahip market yada mağazalardır. Ayrıca Zincir marketler büyük bir iş gücünün istihdamı açısından da büyük bir öneme sahiptir. Söz konusu marketlerde satılan ürünlerin tüketiciye ulaşmasını sağlayan tedarik zinciri de göz önüne alındığında büyük bir iş gücünün düzgün bir koordinasyonla sağlanması gerektiği yadsınamaz bir gerçektir.

Türkiye’deki zincir marketler: Migros, CarrefourSA, A101, Şok, BİM, Hakmar, Makro Market, Happy Center, Rammar, Snowy, Üçler gibi marketler diyebiliriz.

Market Çalışanlarının Tazminat Hakları 

Zincir Market çalışanlarının tazminat hakkı yaşamsal bir hak olarak değerlendirilmektedir. Zincir Market çalışanları 4857 sayılı iş kanunu kapsamında işçi sayıldığından şartlar oluştuğunda kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı hakkı doğmaktadır.Aşağı belirtilen durumlarda diğer şartlarında varlığı halinde işçi tazminat almaya hak kazınmaktadır. Bu başlıklar;

• İşçi tarafından iş sözleşmesinin haklı nedenlerle sona erdirilmesi, 
• Kadın işçinin iş sözleşmesini evlilik tarihinden itibaren evlilik nedeniyle sona erdirmesi, 
• İş sözleşmesinin askerlik nedeniyle işçi tarafından sona erdirilmesi,
• İş sözleşmesinin emeklilik nedeniyle veya toptan ödeme almak amacıyla sona ermesi, 
• İşveren tarafından sözleşmenin sona erdirilmesi gibi durumlarda işçinin tazminat hakkı doğmaktadır 

Market Çalışanlarının Tazminat Alma Şartları

Bir market çalışanın ihbar yada kıdem tazminatı alabilmesi için belirli şartların gerçekleşmiş olması gerekmektedir. Zincir market çalışanının en az 1 yıldır çalışıyor olması şartı ile işveren tarafından işten çıkarılması yada iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız yere feshedilmesi yada İşçinin haklı bir nedene dayanarak iş sözleşmesini feshetmesi durumunda kıdem tazminatı almaya hak kazanır

Zincir Market çalışanın ihbar tazminatı alabilmesi için belirsiz süreli iş sözleşmesi olmalı ve bu sözleşmenin işveren tarafından feshedilmesi durumunda ortaya çıkan bir tazminat türüdür.

İş Kanunu 17. Maddesi gereği taraflar iş sözleşmesini belirtilen ihbar sürelerine uyarak sona erdirebilirler.  Bu süreler işçinin işyerindeki kıdemine göre şu şekilde belirlenmiştir.

a) İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra, 

b) İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,  

c) İşi bir buçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,

d) İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra, Feshedilmiş sayılır. İş sözleşmesi bu sürelerin sonunda feshedilmiş sayılır. İhbar süreleri ve bu sürelere uyulmadığı takdirde işveren tarafından zincir market çalışanına ihbar tazminatı ödenmesi gerekir.

Market Çalışanlarının Haklı Fesih Sebepleri

Market çalışanları, bazı durum ve hallerde iş sözleşmelerini haklı nedenlere dayanarak derhal feshedebilirler. Haklı nedenlerle iş sözleşmesini derhal fesheden market işçisi, iş kanunda yer alan ihbar sürelerini beklemek veya işverene ihbar tazminatı ödemek zorunda değildir. 

Market İşçilerinin haklı nedenler derhal fesih hakları İş Kanunu 24. Maddesinde 3 ana başlık şeklinde düzenlenmiştir. Bu başlıklar sırasıyla 1.Sağlık sebepleri, 2. Ahlak ve iyiniyetkurallarına uymayan haller ve benzerleri, 3. zorlayıcı sebepler  

4857 sayıl İş kanunu 24. Maddesine göre ; Süresi belirli olsun veya olmasın işçi, aşağıda yazılı hallerde iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce veya bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir:

I. Sağlık sebepleri:

a) İş sözleşmesinin konusu olan işin yapılması işin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı veya yaşayışı için tehlikeli olursa.

b) İşçinin sürekli olarak yakından ve doğrudan buluşup görüştüğü işveren yahut başka bir işçi bulaşıcı veya işçinin işi ile bağdaşmayan bir hastalığa tutulursa.

II. Ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ve benzerleri:

a) İşveren iş sözleşmesi yapıldığı sırada bu sözleşmenin esaslı noktalarından biri hakkında yanlış vasıflar veya şartlar göstermek yahut gerçeğe uygun olmayan bilgiler vermek veya sözler söylemek suretiyle işçiyi yanıltırsa.

b) İşveren işçinin veya ailesi üyelerinden birinin şeref ve namusuna dokunacak şekilde sözler söyler, davranışlarda bulunursa veya işçiye cinsel tacizde bulunursa.

c) İşveren işçiye veya ailesi üyelerinden birine karşı sataşmada bulunur veya gözdağı verirse, yahut işçiyi veya ailesi üyelerinden birini kanuna karşı davranışa özendirir, kışkırtır, sürükler, yahut işçiye ve ailesi üyelerinden birine karşı hapsi gerektiren bir suç işlerse yahut işçi hakkında şeref ve haysiyet kırıcı asılsız ağır isnad veya ithamlarda bulunursa.

d) İşçinin diğer bir işçi veya üçüncü kişiler tarafından işyerinde cinsel tacize uğraması ve bu durumu işverene bildirmesine rağmen gerekli önlemler alınmazsa.

e) İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse,

f) Ücretin parça başına veya iş tutarı üzerinden ödenmesi kararlaştırılıp da işveren tarafından işçiye yapabileceği sayı ve tutardan az iş verildiği hallerde, aradaki ücret farkı zaman esasına göre ödenerek işçinin eksik aldığı ücret karşılanmazsa, yahut çalışma şartları uygulanmazsa.

III. Zorlayıcı sebepler:

İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa.

Zincir market çalışanı İş kanun 24. maddesinde yer alan bu nedenlere dayanarak iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir.  

Zincir Marketlerde Mobbing Davası

Zincir market çalışanlarının yapmış işin niteliği ve niceliği göz önüne alındığında iş yükünün ve insan sirkülasyonun çok olduğu sektörlerden biridir. Dolayısıyla zincir market çalışanları çalışma hayatı botunca psikolojik şiddet, baskı, yıldırma, yalnızlaştırma ve aşırı çalışmaya zorlanma gibi davranışlara maruz kalabilmektedir. Bazen iş yerinde bu tür davranışlar iş veren yada iş veren tarafından yetkilendirilmiş kimseler tarafından süreklilik ve sistematik eylemlere dönüşebilmektedir. Bu tür mobbing davranışlarına maruz kalan  işçi haklı nedenle sözleşmesini feshederek işverenden maddi ve manevi tazminat talebinde bulanabilirler.

Zincir Marketlerde Fazla Mesai Hakkı Ve Dava Yolu

İş Kanunu 41. maddesine göre;  fazla çalışma, kanunda yazılı koşullar çerçevesinde, haftalık kırkbeş saati aşan çalışmalardır. İşçinin ne zaman ve ne kadar süreyle çalıştırılabileceği ise İş Kanunu 63. maddesi ile İş Kanunu’na İlişkin Çalışma Süreleri Yönetmeliğinde belirtilmiştir. İş Kanunu 63. maddesine göre normal çalışma süresi haftada en çok kırk beş saattir. Yani haftalık toplam 45 saati geçen her çalışma fazla çalışma olarak değerlendirilecektir. Dolayısıyla zincir market çalışanının 45 saati aşan her çalışma ücreti normal çalışma ücretine göre %50 daha zamlı ödenmesi gerekir. Örneğin 1 saatlik normal çalışma ücreti 100 TL olan bir işçinin her fazla çalışma saatine karşılık 150 TL ödenmesi gerekecektir.

İş Kanunu 24/II-e maddesine göre İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse işçi haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini derhal fesh edebilir.

Fazla çalışma yapan zincir market çalışanı isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir. Yine taraflar kendi aralarında yapacağı bir anlaşma ile bu süreyi artırabilirler.

Fazla çalışma ücreti almaya hak kazanan zincir market çalışanı fazla çalışma ücreti işveren tarafından ödenmemesi veya kısmi ödenmesi halinde dava şartı olan arabuluculuk faaliyeti sonrası iş mahkemelerinde dava açması gerekmektedir. Davacı, arabuluculuk faaliyeti sonunda anlaşmaya varılamadığına ilişkin son tutanağın aslını veya arabulucu tarafından onaylanmış bir örneğini dava dilekçesine eklemek zorundadır.

Fazla çalışma ücreti alacağına ilişkin iş mahkemelerinde açılacak davalarda yetkili mahkeme ise davalı gerçek veya tüzel kişinin davanın açıldığı tarihteki yerleşim yeri mahkemesi ile işin veya işlemin yapıldığı yer mahkemesidir. 

Market Çalışanları Kıdem Tazminatı Hakkı

İş sözleşmesi belirli nedenlerle sona eren ve en az bir yıllık kıdeme sahip olan zincir market çalışanına kıdem tazminatı ödenmesi gerekmektedir.

Tanımda da açıklandığı gibi bir işçinin kıdem tazminatına hak kazabilmesi için; İş sözleşmesinin belirli nedenlerle sona ermesi veya işçinin ölümü ve en az bir yıl çalışmış olması gerekir. 1475 sayılı İş kanunu 14. Maddesinde kadın işçinin ‘evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi arzusu ile sona erdirmesi’ ifadesi yer almaktadır. Dolayısıyla kadın zincir market çalışanına da evlendiği tarihten itibaren bir yıl içinde kendi isteği ile iş sözleşmesini sona erdirmesi durumunda kıdem tazminatı hakkını kazanacaktır.

Kıdem süresi işçinin fiilen çalışmaya yani işe başlamasıyla işlemeye başlar. Sözleşme tarihi ile işçinin işe başlama tarihi farklı ise işçinin işe başlama tarihine göre hesaplanır. Söz konusu kıdemin hesaplanmasında sosyal sigorta kayıtları delil teşkil edebileceği gibi tanık beyanları da bu sürenin hesaplanmasında önemli bir delil edecektir

Kıdem tazminatı miktarının hesabında, işçiye sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatlerde eklenir. Giyim, yakacak, prim, ikramiye, konut, yemek, vasıta, aile ve çocuk zammı gibi parayla ölçülebilen bütün yardımlar temel ücrete eklenir. 2025 yılı ocak ayı itibariyle kıdem tazminatı tavanı 46.655,43 TL olarak hesaplanmıştır.

Zincir Marketlerde Görev dışı İş Yaptırılması

Bir işçinin yazılı onayı olmadığı sürece görev tanımı dışında yer alan işlerde görevlendirilemez. Görevlendirilmesi durumunda zincir market çalışanı iş sözleşmesini haklı nedenlere dayanarak feshedebilir. Zincir Market çalışanına görevi dışında iş yaptırılması iş sözleşmesinde esaslı değişikliğe yol açacaktır. Dolayısıyla zincir market çalışanı bu değişikliksonrası iş sözleşmesini feshedebilir. İş sözleşmesini haklı nedenlere dayanarak fesheden zincir market çalışanı işverenden kıdem tazminatı talep edebilir. Kasa elemanı olarak alınan bir zincir market çalışanı temizlik görevlisi olarak görevlendirilemez. Böyle bir durumda işin tanımında esaslı bir değişiklik oluştuğundan iş sözleşmesi haklı nedenlere dayanılarak feshedebilir.

Marketlerde son Tüketim Tarihi Yakın Ürünleri Satma Baskısı

Zincir marketler kar amacı ile faaliyet gösteren işletmeler olması sebebiyle ucuza mal ettiği ürünleri satmaktadırlar. Zincir marketler tarafından genellikle son tüketim tarihi yaklaşan ürünleri öncelikli olarak satmak amacıyla çalışanlarına baskı yapabilmektedir.

Zincir Marketlerde İzin Kullandırılmaması

İş Kanunu 53. maddesine göre zincir market çalışanının yıllık izin ücretine hak kazanabilmesi için işyerinde işe başladığı günden itibaren, deneme süresi de içinde olmak üzere, en az bir yıl çalışmış olması gerekir. Bu bir yıllık süre işçinin işe başlama tarihinden itibaren işlemeye başlar. İş Kanununda yıllık izin süreleri işçinin işyerindeki kıdemine göre şu şekilde belirlenmiştir.

İşçilere verilecek yıllık ücretli izin süresi, hizmet süresi;

a) Bir yıldan beş yıla kadar (beş yıl dahil) olanlara ondört günden,

b) Beş yıldan fazla onbeş yıldan az olanlara yirmi günden,

c) Onbeş yıl (dahil) ve daha fazla olanlara yirmialtı günden az olamaz.

İş Kanunu 24/II-e maddesine göre İşveren tarafından işçinin ücreti kanun hükümleri veya sözleşme şartlarına uygun olarak hesap edilmez veya ödenmezse işçi haklı nedenlere dayanarak iş sözleşmesini derhal fesh edebilir. Dolayısıyla yıllık izin ücreti ödenmeyen zincir market çalışanı haklı nedenlerle iş sözleşmesini fesh edip, bunun hukuki sonuçlarından faydalanır. Bu konuda işveren yıllık izin ücretinin bir kısmını ödemiş olması ya da hiç ödememesi bu hakkın kullanmasına engel değildir.

Ayrıca yıllık ücretli iznini kullanmakta olan işçinin izin süresi içinde ücret karşılığı bir işte çalıştığı anlaşılırsa, bu izin süresi içinde kendisine ödenen ücret işveren tarafından geri alınabilir.